Parallellen met Denemarken?

De JSF lobbyisten binnen defensie, kortom de opstellers van het rapport: Actualisatie F16, dat natuurlijk in ons bezit is, lijken zeer veel voorbarige conclusies te trekken. Conclusies die getuigen van ondoorzichtige manipulatie, verdraaiing van feiten en een bepaalde vorm van zelfoverschatting (of onderschatting van weldenkend Nederland?)

In dit artikel wil ik me graag beperken tot enkele observaties over de “argumenten”  waarmee deze ambtelijke lobbyisten hun doel: de aanschaf van de JSF (al was het er maar eentje) er door willen drukken.  Daarnaast wil ik graag de vergelijking maken met: Denemarken!

Belangrijkste punten van kritiek op dit nogal simpel ogende regeringsdocument

• De keuze VOOR de JSF is nergens feitelijk onderbouwd. Nog altijd zijn aannames als feit gepresenteerd terwijl dit rapport juist het middel zou zijn geweest om feitelijke informatie bijeen te brengen.
• Defensie heeft er zelf voor gekozen geen officiële kandidaten vergelijking te houden. Dit is niet simpel pech hebben.  Men kiest er bewust voor om voor de overige kandidaten informatie te gebruiken die onvolledig en soms onjuist is.
• Er zijn gesprekken geweest met fabrikanten, dat is waar. Maar daarbij zijn die kandidaten niet in de gelegenheid gesteld om daadwerkelijk bruikbare feitelijke informatie aan Defensie over te dragen. Zie de klachtenbrief van de  Saab Group hierover (p10).
• Kandidaten waren zeer zeker bereid om aan een kandidaten vergelijking mee te werken. De suggestie wordt gewekt dat dit niet het geval zou zijn (p10)
• Het begrip “Commercieel vertrouwelijk” wordt weer van stal gehaald om een echt inhoudelijke onderbouwing volledig onmogelijk te maken.
• Het rapport is een uitgebreide versie van de Lockheed Martin brochure. Aannames over de JSF worden gebracht als feit. En feiten over alternatieven worden gebracht als onduidelijk, dubieus etc, want het zijn tenslotte openbare bronnen.
• Men is heel selectief in het gebruik van open bronnen. Het rapport van Janes over exploitatiekosten van diverse gevechtsvliegtuigen is bijvoorbeeld niet terug te vinden. In plaats daarvan gebruikt men dan: Geen bruikbare informatie uit open bronnen gevonden…. De gegevens zijn heel nauwkeurig hoewel dit tegengesproken wordt door Dassault, Boeing en Lockheed Martin, gek genoeg zitten de geschatte bedragen telkens slechts enkele honderden tot duizend dollars onder de door de fabrikanten genoemde bedragen… Kosten waren in werkelijkheid net iets duurder.. noem het maar onnauwkeurig.
• Men gaat niet in op het falen van de JSF als het gaat om  het “winnen” van de kandidatenvergelijking 2008 (p17). Alle punten waarop de JSF in 2008 als beste uit de bus zou zijn gekomen zijn feitelijk onjuist en achterhaald.
  • Kwaliteit:
  • Levensduurkosten:
  • Levertijd:
  • Overige aspecten:
  • Omdat er van de alternatieven zoals de Saab Gripen E het meest bekend is, zijn daarover ook de meest opvallende feitelijke onjuistheden aan te tonen.  Het lijkt ook wel dat de JSFLobbyisten de Gripen E als grootste gevaar inschatten voor de JSF, hoeveel snerende opmerkingen worden er wel niet gemaakt… die niet relevant zijn ten opzichte van de Nederlandse situatie?

Een goed voorbeeld is het ontbreken van de genoemde exploitatiekosten. Daarover later meer. Een ander voorbeeld is het stelselmatig gebruik van “bronnen” die beweren dat de Gripen E die door de Zweedse luchtmacht besteld zijn  slechts een update van bestaande Gripen C/D toestellen zou zijn. Keer op keer wordt dit argument te berde gebracht. Hoewel Saab zelf (let op het ongelukkige woordje “modification” )en de Zweedse media dit relatief belangrijke feitje erg onnozel hebben gebracht, is het in werkelijkheid toch echt zo dat de Saab Gripen E voor de Zweedse luchtmacht een volledig nieuw airframe betreft waarbij er slechts gedeeltelijk (om kosten te besparen) oudere onderdelen van de huidige Gripen C/D gebruikt zullen worden Directeur van Saab Ulf Nilsson:

 “The plane constructed using a totally new hull of aluminum and composite. The Saab started is to build the so-called intermediate body. While reuse components from legacy JAS aircraft.
– There is a large number of parts from different systems that are reused, says Ulf Nilsson.

Among other things, he states that this is part of the fuel system, hydraulic system and the ejector seat as the pilot sits in.”

Ik kan me echter twee dingen niet voorstellen: ten eerste, dat de deskundigen bij Defensie en onderzoeksbureaus dit nieuwsbericht niet hebben opgepikt… en ten tweede: dat dit tijdens de gesprekken tussen Saab group en een vertegenwoordiging van het ministerie van Defensie niet verduidelijkt is… dommigheid of opzet?

• Grote vraag is waarom men er voor kiest om niet de standaard vergelijking te maken zoals de Algemene Rekenkamer dat in het rapport Uitstapkosten heeft voorgerekend. Waarom niet even overzichtelijk vergelijken van kosten onderverdeeld per post? Waarom zijn alleen de exploitatiekosten voor de JSF globaal genoemd? (namelijk dat we met 37 JSF onder de huidige exploitatiekosten van de 68 F-16’s willen blijven… Dit rekenvoorbeeld zou toch al tot enige vorm van nadenken moeten aanzetten. We vergelijken de kosten van 68 F-16 met die van 37 JSF en dan durft de JSF lobby inclusief, minister Hennis, en Fokker directeur Hans Buthker  te beweren dat de F-16 zo duur is om mee te vliegen…

Toestel	F-16AM   (p68)	JSF   (p68)	Gripen E
Vliegbasis 2x	€       50.000.000,00	€     50.000.000,00	€      50.000.000,00
Exploitatie aantal?	68	35 + 2 (testoestellen)	60?
Aantal vlieguren p/j begroot	180	210	180
Kosten per vlieguur (CPFH)	€    17.973,86	€    28.314,03	€    3.473,99 = $ 4.700
Beschikbaar budget per toestel per jaar	€      2.200.000,00	€    5.945.945,95	€   625.318,20
Exploitatie budget Gevechtsvliegtuigen inclusief 2x vliegbasis.	€    270.000.000,00	€ 270.000.000,15	€    87.519.092,00

Gebruikmakend van een schatting van het internationaal erkende en gerenommeerde Janes IHS, komen we tot een verbijsterende conclusie. Ja 68 F-16’s kosten ruim 270 miljoen Euro, en ja de JSF blijft daar met 37 toestellen, naar alle waarschijnlijkheid, binnen. Maar als we de beoogde, exploitatiekosten van, in dit geval de Gripen E er naast leggen… dan kunnen we niet om de uitkomsten heen. Men heeft in één klap een bedrag van rond de €  182.480.908,00 te besteden (binnen Defensie natuurlijk….) Zou de landmacht daarvan de tanks weer operationeel kunnen maken? Of zouden daarvan wellicht betere Lange Afstands geleide wapens tegen landdoelen kunnen worden aangeschaft? Of zou de luchtmacht daarvan bijvoorbeeld nieuwe Meteor BVRAAM wapens kunnen kopen?  Of Taurus KEPD 350 lange afstandskruisvluchtwapens? Men zou ook tussen de 60 en 80 Gripen E kunnen aanschaffen. waardoor de effectiviteit aanzienlijk toe zal nemen. De marine zou haar nieuwgebouwde JSS niet hoeven te verkopen.  Hoezo is er géén verdringingseffect vanwege de JSF?

• Bijkomende kosten (p35) uitgerekend op dit punt zou de JSF zeer matig moeten scoren. Integratie van vele wapens, incl die van het B61 atoomwapen zijn uitgesteld of niet in de huidige plannen opgenomen.(zie slides 28/29)

Type   wapen	F16AM   (huidig)	JSF	Gripen
AIM120B	X	X	X
AIM9	X	–	X
GBU10   (2000kg)	X	X	X
GBU12   (500kg)	X	–	X
Maverick	X	–	X
Small   Diameter B (250kg)	X   (plan)	-/X(plan)	X(plan)
Reccelite verkenningpod	X	–	X

Selectief gebruik partnerlanden
Vreemd genoeg gebruikt het ministerie van Defensie telkens Noorwegen als een soort van benchmark. Kijk, Noorwegen zegt dit… Noorwegen doet dat. Gebruik van Noorse data uit 2008, op basis waarvan Defensie de GripenE technisch en financieel gewogen en te licht bevonden heeft.

Dit is vreemd omdat het gebruikte c.q. aangehaalde “bewijsmateriaal” niet onbesproken en altijd even representatief is. Ook moeten we niet vergeten dat de Noorse tegenhanger van de Nederlandse Defensie industrie vereniging NIDV, met haar Pro-JSF lobbyclubje NIFARP in 2008 nog (net voor de onverwachte) beslissing van de Noorse regering een rapport uitbracht waarbij hun voorkeur uitging naar de GripenE. De in dit rapport gebruikte argument zijn van het grootste belang. Daarom herhaal ik ze hier nogmaals. Juist omdat de argumenten die de Nederlandse regering en de belanghebbende NIDV/NIFARP willen doen geloven dat het omgekeerd is.

Gripen has the highest score in most areas

• Potential volume
• Committed volume
• Distribution of technology areas
• Contribution to technology and product development
• Number of companies and clusters involved
• Spin-off beyond defence activities

JSF is superior in a few areas

• Market potential for the involved companies may be huge
• Large production volumes
• Prestigious program

JSF is an excellent choice for a few companies but does not:

• cater for the Norwegian defence industry at large
• offer research and development opportunities that broadly
• strengthen the industry’s core capabilities
• guarantee industrial cooperation

Gripen offers guaranteed opportunities that:

• contribute significantly to strengthen and develop further core capabilities in the Norwegian Defence industry
• create strategic partnerships that may facilitate an industrial restructuring in a Nordic context.
• The combat aircraft program is a unique opportunity to accelerate Nordic defence cooperation and thus enhanced Nordic industrial cooperation

Gripen has the highest score on vital criteria for the Norwegian Defence Industry

• Distribution of projects and companies involved

• Guaranteed Value Added

• Research, development and upgrading of skills

• Overall quality

In de hele beoordeling door het Noorse ministerie van Defensie is naar dit rapport níet gekeken. Men heeft het gewoon naast zich neergelegd. Ook het Nederlandse ministerie van Defensie heeft nog geen enkele keer een dergelijk rapport gebruikt in haar beoordeling van de JSF en alternatieven.  Nog erger, net als Noorwegen beweerd ze zonder nuancering dat de JSF de beste kandidaat is met de hoogste opbrengsten voor de Nederlandse industrie, en het grootste aantal banen…

Denemarken
Na Noorwegen wil ik nu de aandacht verleggen naar een ander Scandinavisch land. Een land dat veel meer als benchmark zou moeten gelden dan Noorwegen. De Deense situatie lijkt veel beter op de Nederlandse dan de Noorse, Noorwegen heeft de beschikking over immense voorraden aardolie ne aardgas, veel meer dan Nederland.  De Financiële situatie is dan ook veel rooskleuriger. Noorwegen is de afgelopen jaren haar krijgsmacht aan het moderniseren en vergroten, Nederland aan verkleinen en snijd daartoe vele (operationeel inzetbare) capaciteiten weg.  Denemarken heeft net als Nederland te maken met een verkleining van de krijgsmacht en het budget.  Ook Denemarken is partner in het JSF programma. En toch handelen de stakeholders ( de Deense regering, krijgsmacht en Defensie-industrie) heel wat genuanceerder dan in Nederland (en Noorwegen, Canada, Australië etc.). Sinds   2010 is het programma aldaar namelijk stilgezet. In Denemarken kreeg men namelijk dezelfde signalen als hier in Nederland, tegenvallende tests, stijgende kosten, onduidelijkheid over de kostprijs en de opbrengsten voor de Deense industrie. En nu komt het grote verschil met Nederland. Begin dit jaar is in Denemarken een nieuw projectteam opgezet, bestaande uit nieuwe projectmanagers met een volledig doorzichtige structuur en een neutrale grondhouding. Uit alle communicatie blijkt een onpartijdigheid. De Deense luchtmacht wil koste wat het kost een gevechtsvliegtuig capaciteit behouden, en daarom is er een ondergrens aan het aantal benodigde toestellen.  Ook werkgelegenheid is voor Denemarken van groot belang. Welke leverancier kan het beste banenplan leveren? Is dat de JSF? Waarbij naast de Amerikaanse bedrijven ook de bedrijven uit partnerlanden hun deel willen binnenhalen, maar ook nog eens de beoogde exprtlanden als Japan, Israël …. Kortom, worden de beloftes door LM als het gaat om banen gestand gedaan? (ik zou in de Nederlandse situatie willen beweren van nee… is het genereren van 600 banen (bij aanschaf van 85 JSF het werkelijk waard geweest om €1,2 miljard (nu al: 800 miljoen participatie de rest voor testtoestellen en testfase….) te investeren?

Er gaat niets boven een ouderwetse kandidatenvergelijking waarbij kandidaten onbevooroordeeld en neutraal tegen elkaar worden afgewogen.  En zie hier het grote verschil tussen Nederland en Denemarken.

	Nederland	Denemarken
Partnerland JSF	JA (+ 800 miljoen Level2	JA 300 miljoen level3
Neutraliteit	Nee totaal niet, bevooroordeeld. Alleen al het feit dat men volledig   op de hoogte is van de JSF gegevens (Die men wil gebruiken) terwijl men het   voor de alternatieven doet met open bronnen… kortom google. En dan nog   selectief gebruik van welke bronnen wel en/of niet uitkomen.	Voor zover wij kunnen beoordelen is dit het meest neutrale JSF   partnerland. Dit komt vooral door de maatregel die men in 2010 heeft genomen.
Kandidaten vergelijking	2001 en 2008, de actualisatie is geen kandidaten vergelijking. Toch denkt   men een keuze te kunnen maken voor de JSF.	Het oude proces is in 2010 stilgezet. Begin 2013 is er een nieuw   neutraal programmateam opgericht.
Kwaliteit:	Vervanging van huidige F-16, kwaliteit moet gelijkwaardig of beter   dan huidige toestellen zijn.	Vervanging van huidige F-16, kwaliteit moet gelijkwaardig of beter   dan huidige toestellen zijn.
Kwantiteit:	Ooit 114, toen 87, 85, 68, 57 en dan nu uiteindelijk 37 JSF. Dit   neemt niet weg dat er een kwantitatieve behoefte is voor zeker 60 toestellen.   Kan de JSF op twee plaatsen tegelijkertijd aanwezig zijn?  Dit aantal van 60 zou het streefgetal moeten   zijn niet 37.	Denemarken hecht grote waarde aan de kwantitatieve behoefte, vooral   omdat het een kleine luchtmacht heeft die veel taken uitvoert. Denemarken wil   tussen de 24 en 32 toestellen bestellen.
Levensduurkosten:	Hoe kan Nederland streven naar lage O&S kosten en tegelijkertijd   de JSF willen aanschaffen? Voor 37 JSF betalen we € 270 miljoen per jaar. Dit   is gelijk aan 68 F-16’s (dus hoezo worden de F-16’s te duur terwijl we gaan   vliegen met minder JSF? Voor 60-68 Gripen E zijn de kosten 50-60 miljoen per   jaar (plus jaarlijkse kosten voor 2x vliegbasis á € 25 miljoen?	Bij de kandidatenvergelijking is ook dit onderdeel van groot belang.   Hoe kan Denemarken zoveel mogelijk vliegtuigen beschikbaar houden tegen zo   laag mogelijke kosten?
Overige aspecten:	Geluid,	Arbeid,
Levertijd:	+ 2019	+ 2019
Beslissingsmoment	Voor eind 2013 zoals omschreven in de regeringsverklaring.	Midden 2015, met direct afrondende onderhandelingen tussen regering   en potentiele kandidaten.
Contractuele verplichtingen	2015+	2015+